Gallus pugnans

Edition (Latein)

PDF
Vadianus-Gallus-Pugnans-1514-fol.-D4vo-E1ro-Bayerische-Staatsbibliothek-Res-4-A.lat.b.-161-b-Beibd.2

Edition: David Amherdt/Kevin Bovier/Clemens Schlip

[...]

Ad summam, spectatores, ut aliquando nostro sermoni finis statuatur, galli gallinacei vigilantissimi, strenuissimi, providentissimi, Reipublicae, qua nihil inter mortales excellentius, sunt studiosi, et terrarum imperio maxime imperitant, siderumque periti tempus olfaciunt, non ratione dico sed naturae insigni munere, nec solis ortum incautis patiuntur obrepere, diemque venientem nunciant cantu. Hincque magnus poeta quartam vigiliam depingens, sic infit: «Excubitorque diem cantu praedixerat ales». Odiosa quoque in hac re vetustas: Nocti deae gallum imolare consuevit, cantante poeta cum primis docto: «Nocte deae noctis cristatus caeditur ales / Quod tepidum vigili provocat ore diem».

Ridenda est sane Philonici ex testibus audatia, qui galli cantum lasciviae tribuit, quasi disparem cantum iuvenum et senum hactenus didicerit; quos paris esse vigiliae nec disparis indicii omnia omnium experimenta praedicant, et tamen constat naturae ratione plus in iunioribus lasciviae esse quam senibus. Praeterea gallos victos non canere amplius sunt qui asserant, abstinere autem, et lascivire nihil, neminem existimo dixisse hactenus, quibus apertum esse videtur non e lascivia, sed naturae instinctu, coeli influxu, masculos gallos cantare et cantando discernere. Sed haec ut alia Philonico condonemus. Quem ut ipse gallum ex homine adolescente factum esse credit, ita vos, Spectatores, in gallinam aliquando Pythagorica Palingenesi mutatum iri existimate. Non frustra hercle illustres variarum artium professores et philosophi in Mercurii tutela recensent, ob miram naturae suae in observando et discernendo celeritatem. Quos ex eodem hoc insigne accepisse verarum narrationum autor scriptum reliquit: Ut cuicunque longissimam ex cauda pinnam, si dextra est, gestandam tradiderint, is, comite gallo, omnes fores aperire omniaque invisibilis ipse videre possit.

[...]

1
In margine: Plinius. Cf. Plin. nat. 10,46: Nec solis ortum incautis patiuntur obrepere diemque venientem nuntiant cantu; 47: norunt sidera.
2
sic corr. nos : si ed. 1514
3
In margine: Maro. Cf. Moret. 1-2: Iam nox hibernas bis quinque peregerat horas / Excubitorque diem cantu praedixerat ales.
4
caeditur corr. nos : creditur ed. 1514 (quod nobis erratum typographicum esse videtur).
5
In margine: Ovidius. Cf. Ov. fast. 1,455-456: Nocte deae Nocti cristatus caeditur ales, / Quod tepidum vigili provocet ore diem.
6
In margine: Plinius. Cf. Plin. nat. 11,49: … quoniam victa ales non caneret; 10,47: victus occultatur silens aegreque servitium patitur.
7
Cf. Luc. Gall. 3: ἤκουσά τι καὶ πάλαι τοιοῦτον ἀμέλει περὶ ὑμῶν ὡς Ἀλεκτρυών τις νεανίσκος φίλος γένοιτο τῷ Ἄρει καὶ συμπίνοι τῷ θεῷ καὶ συγκωμάζοι καὶ κοινωνοίη τῶν ἐρωτικῶν εἴποτε γοῦν ἀπίοι παρὰ τὴν Ἀφροδίτην μοιχεύσων ὁ Ἄρης, ἐπάγεσθαι καὶ τὸν Ἀλεκτρυόνα, καὶ ἐπειδήπερ τὸν Ἥλιον μάλιστα ὑφεωρᾶτο, μὴ κατιδὼν ἐξείποι πρὸς τὸν Ἥφαιστον, ἔξω πρὸς ταῖς θύραις ἀπολείπειν ἀεὶ τὸν νεανίσκον μηνύσοντα ὁπότε ἀνίσχοι ὁἭλιος. εἶτά ποτε κατακοιμηθῆναι τὸν Ἀλεκτρυόνα καὶ προδοῦναι τὴν φρουρὰν ἄκοντα τὸν δὲ Ἥλιον λαθόντα ἐπιστῆναι τῇ Ἀφροδίτῃ καὶ τῷ Ἄρει ἀφρόντιδι ἀναπαυομένῳ διὰ τὸ πιστεύειν τὸν Ἀλεκτρυόνα μηνῦσαι ἄν, εἴ τις ἐπίοι: καὶ οὕτω τὸν Ἥφαιστον παρ᾽ Ἡλίου μαθόντα συλλαβεῖν αὐτοὺς περιβαλόντα καὶ σαγηνεύσαντα τοῖς δεσμοῖς ἃ πάλαι μεμηχάνητο ἐπ᾽ αὐτούς: ἀφεθέντα δὲ ὡς ἀφείθη τὸν Ἄρη ἀγανακτῆσαι κατὰ τοῦ Ἀλεκτρυόνος καὶ μεταβαλεῖν αὐτὸν εἰς τουτὶ τὸ ὄρνεον αὐτοῖς ὅπλοις, ὡς ἔτι τοῦ κράνους τὸν λόφον ἔχειν ἐπὶ τῇ κεφαλῇ. διὰ τοῦτο ὑμᾶς ἀπολογουμένους τῷ Ἄρει ὅτ᾽ οὐδὲν ὄφελος, ἐπειδὰν αἴσθησθε ἀνελευσόμενον τὸν ἥλιον, πρὸ πολλοῦ βοᾶν ἐπισημαινομένους τὴν ἀνατολὴν αὐτοῦ.
8
In margine: Fulgentius. Cf. fortasse Fulgentium Mythographum, Mitologiarum libri tres, 1,18: Gallum quoque in eius ponunt tutelam, sive quod omnis negotiator semper invigilet seu quod ab eius cantu surgant ad peragenda negotia.
9
In margine: Lucianus. Cf. Luc. Gall. 28: (ΑΛΕΚΤΡΥΩΝ) Οὐδαμῶς, ἀλλ´ ὁ Ἑρμῆς, οὗπερ ἱερός εἰμι, ἐξαίρετον ἔδωκέ μοι τοῦτο, ἤν τις τὸ οὐραῖον πτερὸν τὸ μήκιστον, ὃ δι´ ἁπαλότητα ἐπικαμπές ἐστι — ΜΙΚΥΛΛΟΣ) Δύο δ´ ἔστι σοι τοιαῦτα. (ΑΛΕΚΤΡΥΩΝ) Τὸ δεξιὸν τοίνυν ὅτῳ ἂν ἐγὼ ἀποσπάσαι παράσχω καὶ ἔχειν, ἐς ὅσον ἂν βούλωμαι ἀνοίγειν τε ὁτοιοῦτος πᾶσαν θύραν δύναται καὶ ὁρᾶν ἅπαντα οὐχ ὁρώμενος αὐτός.