Quo pacto ingenui adolescentes formandi sint
Edition (Latein)
Edition: David Amherdt/Kevin Bovier/Clemens Schlip
Epistula Iacobi Ceporini
Iacobus Ceporinus candidis iuvenibus salutem.
Magni facient, spero, quamvis pusillum hoc sibi vice muneris oblatum opusculum adolescentes Christiani, quod Zuinglium magnum in Christo virum referat autorem. Is sane, ut totus in hoc est, quo omnes, quod nomine sumus, re ipsa tandem fiamus Christiani, sic praecipue innocuam nec dum pravis mundi studiis infectam iuventutem nititur pertrahere ad Christum. Proinde munusculum hoc qualecunque piis animis, candidi adolescentes, excipite, hanc gratiam uni Christo autori relaturi, ut, quae in hoc libello christiane praecepta oculis legitis, eadem vita moribusque exprimatis Christo dignis.
Valete!
Praefatio Zvinglii
[...]
Habent primae praeceptiones, quemadmodum sit tener ingenui hominis animus, in his, quae ad Deum attinent, imbuendus.
Secundae, quemadmodum in his, quae ad se.
Tertiae, quemadmodum in his, quae ad alios spectant.
Neque hic propositum est a cunis ordiri, sed neque a rudimentis, verum ab ea aetate, quae iam sapere ac sine cortice natare incipit, in qua etiamnum ipse degis.
Has tu diligenter, ut spero, leges teque in ipsas transfigurabis, ut aliis quoque vivum specimen exhibeas.
[...]
Primarum praeceptionum aphorismi
Ante omnia, cum non sit humanarum virium cuiusquam pectus ad fidem unius Dei pertrahere, etiamsi quis Periclem suadendo superet, sed coelestis tantummodo patris, qui nos ad se trahit, adhuc tamen iuxta verbum apostoli «fides ex auditione est» modo auditio sit verbi Christi; non hercle quod ipsa verbi praedicatio tantum polleat, ni spiritus intus canens moneat. Ideo verbis purissimis instillanda est, oreque Dei usitatissimis, fides. Iungendae simul preces ad eum, qui solus fideles facit, ut quem nos docemus verbo, ipse adflatu suo inluminet.
Nec fortasse alienum fuerit ab instituto Christi, si in agnitionem Dei etiam per visibilia adducamus; puta, si universam mundi molem ante oculos advocemus, singula digito monstrantes esse mutationi obnoxia, sed immutatum immotumque esse oportere eum, qui omnia, cum tam varia sint, tam firma mirabilique concordia conciliavit.
Rursus eum, qui tanta solertia cuncta disposuit, ne suspicandum quidem esse negligentem operis sui futurum, cum inter mortales vitio vertatur, si quis rei domesticae parum diligens fuerit.
Hinc discet ille noster, Dei providentiam res omneis curantem, omnia disponentem, omnia servantem. Nam duorum passerum, qui asse parati sunt, alter ne in terram modo nobis decidit citra eius consilium, quae pilos quoque capitis nostri numeravit, nihil prorsus hac cura vilescens.
Quo manifestum fit, eam non modo quibus anima, sed ea quoque quibus corpus eget, destinare: cum corvos videamus tam liberaliter ab ea excipi, lilia vero tam splendide vestiri.
[...]
Evangelii mysterium hac via capiet, statum primi hominis ante omnia resciet, nempe, ut is sit morte mortuus, posteaquam praeceptum Dei praevaricatus esset, ut suo facinore posteritatem omnem vitiarit. Mortui enim vivos generare nequeunt, nec Aethiopem vidimus unquam apud Britannos natum, unde hic noster suum quoque morbum agnoscet.
Agnoscit hinc quoque, si sciat, ut omnia ex adfectibus, ἐκ τῶν παθῶν, geramus nos. Deus autem, ut sit ab eis alienissimus. Ex quo indubie sequitur, nos quoque alienissimos esse oportere, si cum Deo habitare cupiemus. Ut enim innocentissimus quisque nihil commercii cum flagitiosissimis habet, atque e diverso iustum ferre nequit iniquissimus (Nerones enim ut Senecas duci iubent, ita e diverso Ennios cum Scipionibus idem tumulus tegit) sic cum Deo quoque alius non habitabit, quam qui incedit sine macula et sanctus est quemadmodum ipse sanctus est, cordisque mundicia praeditus: «Beati» enim «mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt».
Tantam autem innocentiam qua ratione parabimus, qui adfectibus impurissimis undique septi sumus? Hic inter malleum et incudem positi, cum Deus tantam innocentiam exigat, nos aliud vitiati praestare non possimus quam vitium, velimus, nolimus, Deo manus dare cogimur, et eius gratiae permittere. Hic evangelii lux oritur.
His angustiis inclusos Christus eximit, qui nos longe melius quam ullus Iuppiter servator liberavit, conscientiam desperationi proximam ante omnia erigens, ac mox certissima spe sibi iunctam felicem reddens.
[...]
Secundarum praeceptionum aphorismi
Posteaquam animus solidae virtuti destinandus per fidem recte formatus fuerit, proximum est, ut se totum intus belle adornet et componat; nam si apud se recte comparata sunt omnia, facile aliis recte consulet.
Rectius autem animum componere non poterit, quam si verbum Dei nocturna manu diurnaque verset. Id autem commode faciet, si linguas Hebraicam et Graecam probe calleat, quod sine altera vetus instrumentum, sine altera novum pure capi difficulter possit.
Quoniam vero istos docere suscepimus, qui iam prima rudimenta exantlarunt, Latinaque passim apud omnes obtinuit, deserendam omnino non censemus; nam et si ad sacrarum literarum intellectionem minus faciat, quam vel Graeca vel Hebraica, ad reliquum tamen vitae usum haud mediocriter proderit. Usu venit etiam aliquando, ut apud Latinos quoque Christi negotium agere cogamur. At linguis ad quaestum abuti, id vero a Christiano homine debet alienissimum esse: sunt et linguae divini spiritus donum.
Proxima ab ista, cui operam demus, erit Graeca, propter novum instrumentum, ut dictum est; nam, ut pace omnium dicam quod sentio, doctrinam Christi iam inde ab exordio video minus digne tractatam a Latinis hominibus, quam a Graecis. Ad fontes igitur hic noster mittendus est.
Quanquam in utraque istud observandum est, ut fide innocentiaque pectus praemunitum habeat. Sunt enim haud parum multa, quae perniciose discerentur, petulantia, imperandi belligerandique libido, vafricies, inanis philosophia et similia, quae tamen omnia praemonita mens instar Ulyssis intacta praeterire poterit, cum scilicet ad primam vocem sic se admonuerit. Haec audis, ut caveas, non ut capias.
Hebraicae ultimum hac potissimum causa damus, quod, ut paulo ante dictum est, Latina apud omnes inolevit, et eam opportunissime Graeca sequitur, alioqui Hebraicae merito primas tribuissemus, quod sine huius schematis, apud Graecos etiam, multis in locis sudet, quisquis germanum scripturae sensum eruere velit.
De linguarum utilitate ad saturitatem dicere, non est huius propositi.
His armis ad sapientiam istam coelestem, cui humana nulla comparari, nedum aequiparari iure debet, irrumpere poterit, quisquis humili sitibundaque mente accedit.
Quo cum irrumperit, omnigenas recte vivendi formas inveniet, nempe Christum absolutissimum omnis virtutis exemplar; quem ubi ex dictis factisque plane cognoverit, ita amplectetur, ut in omni vel actione vel consilio, partem aliquam virtutum ipsius exprimere, quoad humanae tenuitati fas est, conetur.
[...]
Peregrinas aut novas vestium figuras qui quotidie producunt, inconstantissimae vel, si id nimis est, effoeminatae mentis aut tenerae certissimum signum dant. Christi non sunt; nam egenos interea frigore perire sinunt et fame. Unde a vestium luxu, tam est temperandum, quam a quavis mali specie.
Amare dum incipit adolescens, animi sui tyrocinium exhibere debet. Ac dum alii viribus et armis per tumultum lacertos suos explorant, hic noster omne robur huc vertet, ut se ab amoris insania tueatur, cunque amandum prorsus esse viderit, caveat, ne depereat, sed talem eligat ad amorem, cuius se ferre mores in perpetuo matrimonio posse confidat, eique congressum suum usque ad connubium tam illibate custodiat, ut praeter hanc ex omni mulierum virginumque corona nullam noverit.
[...]
Mathematicas disciplinas, quibus musicen quoque connumerant, non leviter, tametsi perfunctorie, attingendas esse putamus, ut enim cognitae magno sunt usui, neglectae vero impedimento haud mediocri, ita, si quis in eis consenescat, nihil aliud emolumenti reportabit, quam ii, qui ne otio pereant, deambulando subinde locum mutant.
[...]
Praeceptionum ultimarum Aphorismi
Principio ita secum reputabit ingenua mens: Christus sese pro nobis exposuit nosterque factus est; ita et te oportet omnibus expositum esse, non te tuum putare sed aliorum; non enim, ut nobis vivamus nati sumus, sed ut omnibus omnia fiamus.
Solas igitur iustitiam, fidem, constantiam a teneris meditabitur, quibus reipublicae Christianae, quibus patriae, quibus sigillatim, omnibus sit profuturus. Languidae mentes sunt, quae hoc solummodo spectant, ut sibi tranquilla vita contingat, nec Deo tam similes, atque eae, quae omnibus suo etiam cum periculo prodesse student.
[...]
Ab his coetibus quo vel promiscue vel publice convenitur, quales sunt propinquorum nuptiae et annui tum ludi tum feriae, non sollicite arceo, quod Christum videam nuptiarum aliquando partem non ingratissimam fuisse. Magis enim nobis probatur, si, quod omnino fieri oportet, in publico fiat, quam si in angulis aut ganeis; testium enim multitudo quosdam vehementius terret quam propria mens, et omnino deploratus erit, quem publice indecore se gerere non puduerit.
Ex publicis congressibus semper aliquid boni auferre contendet, ne, quemadmodum Socrates quaerebatur, semper deterior domum redeat. Observabit, si quis in publico verecunde se gerat, et imitabitur; si contra impudenter, despuet.
[...]
Lusus cum aequalibus suo tempore permittimus, sed doctos tantum et ad corporis exercitium utiles. Docti sunt certare numeris, quod arithmetice docet, aut locationibus, quod latrunculorum excursiones et cunctamina, stationes quoque et insidiae. Is enim ludus prae omnibus docet, ne quid temere suscipiatur; modus tamen interim in eo servandus est; fuerunt enim, qui posthabitis seriis huic uni haererent. Subcisivis tantum horis haec obiter tractanda permittimus. Talorum tabularumque, quas cartas vocant, ludos εἰς κόρακας relegamus.
Corpus exercebunt cursus, saltus, discus, palaestra, lucta (qua vero parcius utendum est; nam saepe in serium abiit), lusus apud omnes fere gentes usitati, sed apud maiores nostros, Helvetios dico, usitatissimi et in varios eventus utilissimi.
[...]
Conversatio universa simul et oratio talis sit, ut eos, quibus cum vivimus, iuvent.
[...]
Christiani hominis est non de dogmatis magnifice loqui, sed cum Deo ardua semper ac magna facere. Perge igitur, optime adolescens, genus, formam, patrimonium, quae tibi omnia magnifica contigerunt, hisce veris ornamentis clariora reddere; minus dixi, sola ista ornamenta putare, illa vero fortunae esse cognoscere, Deo optimo maximo duce, qui te incolumem servet. Amen.